Wiener mélange

Begin juli ging de film ‘Mahler auf der Couch’ in première, een – zoals de titel al verklapt – Duitse rolprent over de Weense componist Gustav Mahler. Deze aan zijn werk verslingerde toonzetter klopte tegen het einde van zijn leven bij zijn stadsgenoot Sigmund Freud aan om over zijn huwelijksproblemen te praten. De twee spraken af in een horecagelegenheid en wandelden – na een Wiener mélange wellicht – al keuvelend wat door de stad. En voor ik uw aandacht verlies: de cineasten Percy en Felix Adlon draaiden voor deze film een aantal scènes in Leiden.

Natuurlijk, we wonen in een pittoreske stad, maar het voert zelfs voor een chauvinistische Leidenaar als ik toch net iets te ver om te beweren dat Leiden mooier is dan het alom – en dan met name in driekwartsmaat – bezongen Wenen. Waarom streken vader en zoon Adlon voor een film over twee onvervalste ‘Wiener schnitzels’ dan toch neer in onze stad?

Het antwoord op die vraag zal u misschien verbazen. De horecagelegenheid waar de vermaarde psycho-analiticus (die overigens wel raad zou hebben geweten met een columnist die twee weken achtereen over komkommers schreef, maar dit terzijde) en de componist elkaar troffen, was In Den Vergulden Turk aan de Breestraat. Sigmund Freud was in 1910 met zijn gezin op vakantie in Noordwijk, en bij Mahler was de nood zo hoog dat hij voor een consult op locatie graag een lange treinreis overhad. Morgen, op 26 augustus, is het exact honderd jaar geleden dat de wereldberoemde psycholoog en de dito componist zij aan zij door de Leidse binnenstad wandelden. Een Wiener mélange van kunst en wetenschap, en dat dan tegen het decor van het Leiden van de vorige eeuw… Het is een prachtig beeld, waaraan de film – afgaande op de trailer – helaas in de verste verte niet lijkt te kunnen tippen.

Advertentie

Leidse komkommers (2)

Vorige week liet ik u in het kader van komkommertijd achter met het stoffelijk overschot van veldwachter Van der Lijke uit Bloemendaal, die was neergestoken door een op heterdaad betrapte komkommerdief. In februari 1880 maakte de Leidsche Courant melding van dit voorval, en dat resulteerde in een van de duizenden berichten over komkommers die u via de website leiden.courant.nu kunt teruglezen.

In augustus van datzelfde jaar werd, zo meldde het Leidsch Dagblad, de Haagse koopman B. (in de Leidsche Courant heet hij P.) gearresteerd. De man had bij vrouw L. op de Langebrug voor vijf gulden aan komkommers gekocht en afgerekend met een bankbiljet van 60 gulden. Althans, dat dacht het arme, ongetwijfeld ongeletterde komkommervrouwtje. In werkelijkheid had hij haar een tegoedbon voor 60 sigaren in de maag gesplitst. Het was een truc die destijds vaker werd uitgehaald en waar – zo benadrukt de redactie – de krant al zo vaak voor waarschuwde. Maar ja, als je niet kunt lezen, lees je ook geen kranten…

We maken een sprongetje, of liever: een sprong. Naar de jaren ’90 van de vorige eeuw, toen een gemiddeld Nederlands gezin zo’n zes kilo komkommers per jaar verorberde (aldus het Leidsch Dagblad van 14 maart 1991). Zeven jaar later interviewde dezelfde krant het Leidse biologenechtpaar Brigitta en Willem de Wilde naar aanleiding van ‘wetenschappelijk topnieuws’, zoals de trotse Willem het zelf noemde. In het Maleisische regenwoud hadden de twee – mede dankzij een plaatselijke waaghals die langs een gladde boomstam 50 meter omhoog was geklauterd – een nieuwe tropische, niet voor consumptie geschikte komkommersoort ontdekt. En met die vondst is de komkommertijd wat mij betreft zo onderhand wel ten einde, al gaat ook de column van volgende week nog even terug in de tijd.

Leidse komkommers (1)

‘De stad leg op ze gat,’ hoorde ik laatst een Leidenaar zeggen. En inderdaad, het is volop komkommertijd. Voor de verandering wil ik u daarom graag eens wijzen op oud nieuws. Op de website leiden.courant.nu, een fantastisch initiatief van het Regionaal Archief Leiden, kunt u grenzeloos grasduinen in meer dan een eeuw aan Leidse kranten. Ik heb er de afgelopen weken vele uurtjes rondgedoold. Om u de rijkdom aan informatie te schetsen: het zoekwoord ‘komkommer’ leverde bijna 40.000 treffers op.

Aan het eind van de negentiende eeuw lieten de kleine Leidse groentewinkels via de krant weten voor welke seizoensgroenten de Leidenaar bij hen terecht kon. Iets later werden er ook prijzen genoemd: In 1908 kostte een komkommer 3 cent, tijdens de oorlog schommelde de vastgestelde adviesprijs rond de twee dubbeltjes en in 1980 kostten twee komkommers bij de Codi aan het Levendaal 98 cent. Behalve op advertenties en recepten stuitte ik ook op talloze kommer-en-kwelberichten over overschotten en het doordraaien van komkommers op de Leidse groenteveiling.

Maar het leukste zijn de échte nieuwsberichten waarin de komkommer centraal staat. In 1899 zonk bij Leiderdorp een schip met komkommers naar de bodem van de Rijn. ‘De vruchten werden zooveel mogelijk opgevischt,’ wist de krant te berichten. In 1881 meldde het Leidsch Dagblad dat proces verbaal was opgemaakt tegen twee baggerlieden, die komkommers hadden gestolen van een landje in Zoeterwoude. Een klein vergrijp, dat echter grote gevolgen kan hebben: een jaar eerder vatte een veldwachter in Bloemendaal de wortel- en komkommerdief Willem Joosten in de kraag. Joosten pakte zijn mes en bracht de kordate diender drie fatale messteken toe. De naam van de veldwachter? Van der Lijke… Volgende week nog meer Leidse komkommers.

Zomerstilte

Miljoenen landgenoten hebben koffers en biezen gepakt en genieten momenteel van hun ongetwijfeld welverdiende vakantie, of dat nu elders in het land of in den vreemde is. Ook in Leiden is dat goed te merken. Het aantal toeristen dat op ontdekkingstocht gaat in de stad die daar naar eigen zeggen toch de aangewezen plek voor is, weegt niet op tegen het aantal Leidenaren dat de stad van ontdekkingen deze zomer eventjes de rug toekeert. Met name de winkeliers in het centrum klagen steen en been en doden – als ze de tent niet voor een paar weken sluiten – al vliegen vangend en duimen draaiend de tijd.

Zelf vind ik het altijd wel lekker, die zomerse rust. Tot aan de El Cid even geen luidruchtige studenten, op zaterdag even niet noodgedwongen schuifelend door de Donkersteeg en een paar weken geen lange rijen en lege schappen in de supermarkt. De Lakenfeesten buiten beschouwing gelaten gaat het er hier in de zomermaanden altijd net even wat relaxter aan toe en vier ik in zekere zin vakantie in mijn eigen stad.

Toch weten langzaam maar zeker steeds meer toeristen Leiden te vinden. Er zijn de laatste jaren dan ook alleen maar hotelbedden bijgekomen, en als alles volgens plan verloopt opent een franchisenemer van de internationale keten Ibis nog dit jaar een gloednieuwe accommodatie, pal tegenover het Centraal Station. Bovendien neemt ook het aantal Bed & Breakfasts en kleinschalige pensions zowel binnen als buiten de singels flink toe. Op internet achterhaalde ik wat adresjes van bijverdienende stadgenoten en ik was verbaasd over het uitgebreide en gevarieerde aanbod. Naast een aantal leuke B&B’s in hartje centrum, wordt er voor een paar tientjes per nacht ook logies en ontbijt aangeboden in bijvoorbeeld Nieuw Leyden en zelfs in de Merenwijk. Over ontdekkingen gesproken…